Od starożytności do czasów współczesnych rozwój medycyny był wynikiem osiągnięć uczonych z różnych kultur i cywilizacji. Jednak wiele innowacji i odkryć pionierów medycyny arabskiej i muzułmańskiej, takich jak Al-Razi, Ibn Sina czy Al-Zahrawi, pozostaje mało znanych w zachodnich źródłach historycznych, a ich dorobek jest często przypisywany późniejszym lekarzom zachodnim. W artykule przedstawiono najważniejsze osiągnięcia tych wybitnych uczonych, którzy swoimi dziełami, jak Al-Hawi, Kanon medycyny czy Al-Tastif, wywarli wpływ na medycynę w Europie i pozostawili trwały ślad w historii nauki. Al-Razi (Razes), 841-926 Najważniejszym dziełem Al-Raziego jest „Al-Hawi”, co oznacza „kompletny tekst”. Składa się on z 22 tomów i był jednym z głównych podręczników w szkole medycznej w Paryżu, szczególnie ceniono jego 9. tom poświęcony farmakologii. Al-Razi napisał również traktat o odrze i ospie zatytułowany „De Peste” lub „De Pestilentia”, przetłumaczony na łacinę w 1565 roku. Jest to arcydzieło medycyny klinicznej, które niezwykle jasno opisuje kliniczne różnice między tymi dwiema chorobami; od tamtego czasu niewiele w tej kwestii zostało dodane. Niektóre z najważniejszych osiągnięć Al-Raziego, które później przypisano lekarzom zachodnim, obejmują: Al-Razi odegrał kluczową rolę w zachowaniu dziedzictwa medycznego rozwijanego przez tysiące lat. Jego dzieło Al-Hawi stanowi unikalne źródło lub dokument zawierający wiedzę medyczną gromadzoną przez wiele cywilizacji aż do jego czasów. Jest uznawany za pierwszego, który opisał to, co obecnie nazywamy torbielą Bakera. Zjawisko to przypisywane jest angielskiemu chirurgowi Williamowi Bakerowi (1839–1896), który opisał je w 1877 roku. Wspomniał o konieczności usunięcia rzepki (patellektomii) w przypadku złamania wieloodłamowego rzepki. Procedura ta przypisywana jest obecnie Brooke’owi, który opisał ją w 1937 roku, i nazywana jest metodą Brooke’a. Opisał nawracające zwichnięcie stawu ramiennego, określając czynniki predysponujące oraz dwa sposoby leczenia tej dolegliwości. Osiągnięcia Al-Raziego były więc kluczowe dla rozwoju medycyny, a część jego pionierskich prac pozostaje nadal przypisywana zachodnim lekarzom. Ostatnia strona rękopisu Al-Hawi autorstwa Al-Raziego. Jest to najstarszy zachowany rękopis w NLM i trzeci najstarszy arabski manuskrypt medyczny. Ibn-Sina (Avicenna) 980-1037 W 980 r. n.e. Ibn Sina urodził się w Bucharze, która obecnie jest częścią Uzbekistanu. W wieku 10 lat był już biegły w Koranie oraz klasykach arabskich, a do 16. roku życia ukończył studia z zakresu prawa islamskiego, geometrii, anatomii, logiki i filozofii. W wieku 18 lat zakończył studia medyczne. Ibn Sina napisał około 100 traktatów, z czego 21 było znaczących, w tym 16 dotyczących medycyny. Pisał na tematy filozoficzne i medyczne, a jego najbardziej znanym dziełem jest Al-Qanun fi al-Tibb (Kanon medycyny). Była to encyklopedia zawierająca ponad milion słów, podzielona na pięć tomów: • Tom I – opisuje zasady i teorie medycyny.• Tom II – zawiera opis prostych leków ułożonych alfabetycznie.• Tom III – opisuje lokalne choroby ciała od głowy po palce stóp.• Tom IV – poświęcony jest chorobom ogólnoustrojowym, np. gorączkom.• Tom V – wyjaśnia zastosowanie leków złożonych. Kanon zawierał całą dostępną wiedzę medyczną do X wieku. Przetłumaczono go na wiele języków, a był on wykorzystywany jako podręcznik w szkołach medycznych w Europie aż do XVII wieku. Choć Kanon był wielkim dziełem, przyćmił wcześniejsze prace Al-Raziego i Al-Zahrawiego, jak również późniejsze dzieła Ibn al-Nafisa oraz Alego Ibn Abbasa, znanego jako Halle Abbas (Haddad 1942). Ibn Sina jest uważany za wielkiego filozofa, a jego pisma miały wpływ na myślicieli i oddziałały na wielu jego następców. Był fenomenem nie tylko ze względu na swoje encyklopedyczne dokonania w dziedzinie medycyny, ale także ze względu na wszechstronność jego geniuszu. Niektóre z najważniejszych osiągnięć Ibn Siny, później przypisywane lekarzom zachodnim: Awicenna zwrócił uwagę na konieczność unikania natychmiastowego unieruchamiania złamania, zalecając odłożenie go do piątego dnia. Dziś jest to znane jako teoria opóźnionego unieruchamiania, a za jej pioniera uznaje się profesora George’a Perkinsa. Ibn Sina opisał to, co obecnie nazywamy złamaniem Bennetta (1882), które zostało opisane przez Edwarda H. Bennetta, chirurga z Dublina (1837–1907). Wiadomo, że ani Al-Razi przed nim, ani Ibn al-Quf po nim nie opisali tego typu złamania, co oznacza, że Ibn Sina był pierwszym, który opisał to złamanie niemal tysiąc lat przed Bennettem. Al-Zahrawi (Albucasis) 930-1013 Jego pełne imię to Abu-Al-Kasim Khalaf Ibn Abbas Al-Zahrawi. W świecie zachodnim znany był jako Abulcasis. Jest słynnym chirurgiem Arabów. W 930 r. n.e. urodził się w Al-Zahrze, przedmieściu Kordoby. Al-Zahrawi napisał tylko jedną książkę, Al-Tastif Liman Ajiz’an Al-Ta’lif, która jest najlepszą średniowieczną encyklopedią chirurgiczną. Była wykorzystywana w Europie aż do XVII wieku. Podkreślał znaczenie nauk podstawowych: „… Przed przystąpieniem do praktyki należy zapoznać się z anatomią i funkcjami organów, aby zrozumieć je, rozpoznać ich kształt, zrozumieć ich połączenia i poznać ich granice. Należy również znać kości, nerwy i mięśnie, ich liczbę, pochodzenie i przyczepy, tętnice i żyły, ich początek i zakończenie. Te podstawy anatomiczne i fizjologiczne są ważne, a jak powiedział Hipokrates: ‘Jest wielu lekarzy z tytułu, a mało w praktyce.’…” W czasach Al-Zahrawiego chirurgia w świecie islamskim stała się szanowaną specjalizacją praktykowaną przez renomowanych lekarzy. Natomiast w Europie chirurgię lekceważono, a zajmowali się nią fryzjerzy i rzeźnicy. W 1163 r. n.e. Rada Tours ogłosiła następującą rezolucję: „Chirurgia ma zostać porzucona przez szkoły medyczne i przez wszystkich godnych lekarzy.” Niektóre z najważniejszych osiągnięć Al-Zahrawiego, które później przypisano lekarzom zachodnim: Al-Zahrawi wspominał o trzech metodach zatrzymywania krwotoku: przez podwiązanie, kauteryzację i ucisk tętnicy. Zalecał zatrzymanie krwotoku przez podwiązanie naczyń krwionośnych przed Ambroise Paré, który opisał to w 1552 roku. Al-Zahrawi opisał to, co obecnie nazywamy pozycją Trendelenburga, która została opisana przez niemieckiego chirurga Friedricha Trendelenburga (1844–1924). Rozróżnił różne typy złamań: oderwanie, zmiażdżenie, przebicie docierające do błony lub powierzchowne, pęknięcie włoskowate. Szczegółowo opisał, jak usunąć złamanie z wgłębieniem.
