Wygląd zewnętrzny jest odzwierciedleniem naszego stanu zdrowia. Kiedy jesteśmy zdrowi, nie wyglądamy na swój wiek i przyciągamy wszystkie spojrzenia. Nasze ciało wydaje się wówczas bardziej napięte, jędrne i młode, ponieważ jest zdrowe. Pacjenci, którzy do mnie przychodzą, często na początku mówią mi: Doktorze, nie chodzi mi o to, żeby wyglądać, jak młody bóg, chciałbym po prostu czuć się dobrze we własnej skórze. Ale jedno idzie w parze z drugim: jeżeli lekarzowi uda się poprawić stan naszego zdrowia, będziemy również lepiej wyglądać. Dlatego, żartobliwie, mówię im, że nie jestem lekarzem, którego potrzebują, ponieważ nie potrafię znacząco poprawić stanu ich zdrowia i jakości życia, nie sprawiając jednocześnie, że będą wyglądać lepiej i młodziej. Tak naprawdę bardzo zależy mi na tym, żeby widzieć, jak moi pacjenci pięknieją. Kiedy udzielam konsultacji, poprawa wyglądu jest dla mnie jednym z kryteriów oceny mojej pracy. Każdemu powinno zależeć, żeby wyglądać jak najlepiej, nie w sposób sztuczny, ale dzięki leczeniu, które wpływa na komórki naszego ciała i poprawia jego stan od wewnątrz i od zewnątrz. Twarz odzwierciedla naszą osobowość...oraz nasze niedobory żywieniowe i hormonalne Wielu ludzi uważa, że twarz odzwierciedla osobowość. Mają rację. To o czym mogą nie wiedzieć, to fakt, że na twarzy widać również stan naszego odżywienia i poziom hormonów, które wpływają na naszą osobowość i ją kształtują. Jeżeli po południu jesteś spięty i zmęczony, może to wynikać z niedoboru magnezu, któremu towarzyszy skłonność do irytacji i nerwowość. Jeżeli Twoja twarz jest mało jędrna z opadającymi powiekami, obwisłymi policzkami i oznakami atrofii, takimi jak przerzedzone brwi czy zbyt cienkie wargi, może to świadczyć o niedoborze hormonu wzrostu, któremu zwykle towarzyszy skłonność do lęków i dramatyzowania. Niedobór magnezu i hormonu wzrostu sprawia, że stajemy się nadwrażliwi i stresujemy się z byle powodu. Przyjmowanie tych naturalnych produktów powoduje, że będziemy spokojniejsi, a przy okazji wygląd naszej twarzy ulegnie poprawie i mniej będziemy podatni na stres. W jaki sposób niedobory odżywcze wpływają na wygląd twarzy? Kiedy widzimy twarz, która się postarzała, można przypuszczać, że przynajmniej po części to postarzenie się jest wynikiem niedoborów składników odżywczych. Faktycznie, na starzejącej się twarzy widać fizyczne oznaki błędów dietetycznych i niedoborów aminokwasów. Do błędów dietetycznych, które sprawiają, że twarz wygląda starzej i jest często spuchnięta, zaliczyć należy spożywanie produktów nabiałowych (jogurtu, sera, mleka) i produktów powstałych z ziaren, które nigdy nie kiełkowały, takich jak chleb, makaron, owsianka czy musli. Ponieważ pokarmy te trudno się trawią, mają tendencję do odkładania się w jelitach, powodując podrażnienie i osłabienie ściany jelita i okalających mięśni oraz wzdęcia. To co powoduje wzdęcia brzucha, zmniejsza także napięcie mięśni twarzy i reszty ciała. Wyraźnie zaznaczona bruzda nosowo-wargowa, czyli fałda skóry, która przebiega od skrzydełek nosa do kącików ust po obu stronach, to, jak wynika z mojego doświadczenia, typowy objaw zaburzeń trawiennych powodujących wzdęcia brzucha i obrzęk twarzy. Aby przywrócić twarzy jędrność, potrzeba sześciu miesięcy stosowania diety paleolitycznej (złożonej z owoców, warzyw, mięsa, ryb i drobiu) oraz unikania ziaren i produktów nabiałowych. Aminokwasy to substancje odżywcze niezbędne do produkcji białek tworzących podstawowe struktury ludzkiego ciała, takie jak szkielet, mięśnie, skóra i narządy wewnętrzne. Dzięki nim ciało składa się z mocnych kości, silnych mięśni i zdrowo wyglądającej skóry. W przypadku niedoboru aminokwasów skóra przestaje być napięta i elastyczna, a mięśnie tracą jędrność i jest ich coraz mniej. Należy też zwrócić uwagę na ewentualną bladość twarzy, która może być objawem anemii (niedostatecznej liczby czerwonych krwinek) zwykle spowodowanej niedoborem żelaza, ale czasami też niedoborem kwasu foliowego (witaminy B9), witaminy B12, miedzi lub witaminy C. Przy anemii spojówki (błona śluzowa wyściełająca powieki od wewnątrz) są często blade. Twarz może być blada także ze względu na to, że nie jest w stanie odpowiednio się opalić, jest podatna na oparzenia słoneczne lub nosi ślady wcześniejszych oparzeń słonecznych, które powodują nieregularną pigmentację. Przyczyną może być przewlekły niedobór tyrozyny – aminokwasu będącego prekursorem melaniny, czyli pigmentu nadającego skórze i włosom kolor, oraz witaminy D, która chroni przed poparzeniami słonecznymi. Niektórzy ludzie cierpią na niedobór witaminy D z powodu spożywania zbyt małych ilości tłuszczów. Ponadto ponieważ witamina D jest syntezowana z tłuszczów (steroli) pod wpływem działania promieni UV, wytworzenie wystarczającej ilości witaminy D jest trudne, jeśli nie niemożliwe. Niektórzy ludzie mają żółtawą twarz o zabarwieniu, które często występuje też na dłoniach i podeszwach stóp, co zwykle jest następstwem nagromadzenia się pigmentów w efekcie stosowania diety bogatej w marchew, awokado i inne produkty będące źródłem beta-karotenu. Jednak samo spożywanie tych produktów zwykle nie wystarcza, żeby nadać cerze żółtawy kolor. Musi towarzyszyć temu jeszcze jeden czynnik: upośledzenie zdolności lub niezdolność do przekształcania dużych cząsteczek beta-karotenu w dwie mniejsze cząsteczki, czyli w witaminę A. Taka spowolniona konwersja występuje typowo u osób z niedoczynnością tarczycy (niedoborem hormonów tarczycy), ponieważ hormony tarczycy znacznie zwiększają przekształcanie beta-karotenu i prowitaminy A w witaminę A. Czynność tarczycy można wspomagać, stosując odpowiednią dietę, jedząc dużo owoców oraz przyjmując niewielkie ilości jodu i tyrozyny. Jak wykazano, miejscowe stosowanie kremu z witaminą B3 (niacyną, czyli witaminą PP) również zapobiega żółtawemu zabarwieniu cery. Cera o brązowym zabarwieniu Taka cera jest następstwem niedoboru hormonów nadnerczy, a w szczególności kortyzolu. Kiedy poziom kortyzolu jest niski, organizm wytwarza więcej hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), który wpływa na zwiększenie produkcji kortyzolu. Jeśli pomimo obecności ACTH poziom kortyzolu jest niski, przysadka jeszcze bardziej zwiększy produkcję ACTH, a jest to hormon, który zwiększa pigmentację. Skóra wydaje się wówczas mocno opalona nawet pomimo braku słońca. Tej zmianie w kolorze skóry wypełnionej ACTH często towarzyszą plamy o zwiększonej pigmentacji. Aby zwiększyć produkcję kortyzolu i podnieść jego stężenie we krwi, a tym samym zmniejszyć poziom ACTH, należy unikać spożywania zbóż i produktów bogatych w cukier, a jeść więcej produktów zawierających dobre tłuszcze (masła – również klarowanego, żółtek jaj itp.). Cholesterol zawarty w tych tłuszczach stanowi podstawę dla produkcji kortyzolu. Napięta twarz jest często następstwem braku mikroelementów działających rozluźniająco, takich jak magnez, witamina B6 (która zwiększa wchłanianie i korzystne działanie magnezu) oraz GABA (kwasu γ-aminomasłowego), którego niedobór wywołuje patologiczne lęki (uogólnione zaburzenia lękowe), którym towarzyszy pocenie się, uczucie guli w gardle, niezdolność do zrelaksowania się itp. Atrofia twarzy Jest spowodowana zanikaniem masy kostnej – najlepiej widocznym na kości szczęki – i czasami świadczy o niedoborze aminokwasów, witaminy D oraz wapnia, czyli składników odżywczych biorących udział w produkcji tkanki kostnej. Bardzo często atrofia skóry, mięśni i kości jest spowodowana niedostatecznym spożyciem produktów pochodzenia zwierzęcego bogatych w aminokwasy, które są o wiele łatwiej przyswajalne niż aminokwasy pochodzenia roślinnego. Przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów diety należy skorygować swoje nawyki żywieniowe. Podobnie jak w wielu swoich poprzednich artykułach, polecam dietę paleolityczną opartą na owocach o niskiej zawartości cukru, takich jak grejpfruty i jagody, warzywach jedzonych na surowo oraz produktach bogatych w białka zwierzęce, takich jak mięso, drób i ryby przyrządzane w niskich temperaturach. Taka dieta dostarcza w idealnych proporcjach wszystkich aminokwasów, które najlepiej odpowiadają naszemu zapotrzebowaniu. Twarz wyglądająca staro Tak wyglądająca twarz, z typowymi cechami starzenia się, jak opadające policzki, opadający koniuszek nosa, głębokie bruzdy nosowo-wargowe (zmarszczki, które zaczynają się z boku nosa i kończą w kącikach ust), zbyt cienkie wargi i obwisły podbródek, to często też skutki niedoboru cynku, witamin C i D, aminokwasów, zwłaszcza glicyny i treoniny, które nadają elastyczność kolagenowi zawartemu w skórze (włóknom, które tworzą swego rodzaju sieć podtrzymującą skórę). Niedobór innych aminokwasów wchodzących w skład mięśni, takich jak glutamina, oraz aminokwasów rozgałęzionych, takich jak leucyna, izoleucyna i walina, może również powodować atrofię mięśni znajdujących się pod skórą i tym samym prowadzić do pojawienia się wyżej wymienionych fizycznych oznak starzenia. Witaminy A, B5, C i D oraz antyoksydanty stosowane na skórę są w jakimś stopniu, aczkolwiek nie w pełni, skuteczne w przeciwdziałaniu zmarszczkom i starzeniu się skóry. Zmarszczki na czole Zmarszczki te mogą być skutkiem niedoboru różnych aminokwasów, zwłaszcza w następstwie diety wegetariańskiej lub, co gorsza, wegańskiej. Ponieważ ludzki układ pokarmowy jest krótki (ma około siedmiu metrów długości), ludzie nie są w stanie przyswoić więcej niż 10% aminokwasów z warzyw i owoców, co jest ilością niewystarczającą. Zwierzęta roślinożerne, odżywiające się roślinami lub owocami, takie jak owce czy goryle, radzą sobie o wiele lepiej dzięki temu, że ich przewód pokarmowy jest nawet pięć razy dłuższy od naszego, co pozwala im przyswoić około 30% aminokwasów z białek pochodzenia roślinnego. U ludzi aminokwasy z białek pochodzenia zwierzęcego są o wiele łatwiej przyswajalne niż te z białek pochodzenia roślinnego (przyswajamy około 70% aminokwasów z produktów pochodzenia zwierzęcego). Powinieneś spożywać co najmniej 200 gramów mięsa, ryb lub drobiu dziennie, aby dostarczyć organizmowi wystarczającą ilość aminokwasów. Dzięki temu Twoje mięśnie będą silne, a skóra odporna na powstawanie zmarszczek. Twoje zmarszczki z pewnością są objawem niewystarczającej penetracji komórek skóry i mięśni twarzy przez aminokwasy. Drobne zmarszczki Takie zmarszczki na twarzy są najczęściej następstwem niedostatecznego nawodnienia lub niedoboru soli w organizmie, prawdopodobnie wynikającego z niedostatecznego spożycia wody lub soli lub nadmiernej utraty wody wskutek pocenia się, nadużywania kofeiny, tytoniu lub niedoboru hormonu o nazwie wazopresyna. Problem suchej skóry Ten problem może również ulec złagodzeniu dzięki piciu większych ilości wody. Dwa główne rodzaje wysuszonej skóry twarzy to: skóra miękka i łuszcząca się oraz skóra szorstka i ziarnista. Kiedy skóra się łuszczy, warstwy naskórka oddzielają się w postaci dużych płatów lub drobnych płatków od reszty skóry. Skóra sucha i łuszcząca się, która zarazem wygląda blado i jest przezroczysta, to najczęściej skutek niedoboru wielonienasyconych kwasów tłuszczowych typu omega-6. Rzadziej, jeśli przy okazji cera ma brązowe zabarwienie, może to wynikać z niedoboru cynku lub jeśli jest czerwona i pokryta łuskami, które same się oddzielają, z niedoboru witamin z grupy B (B2, B6 i B7) lub samej witaminy B3, gdy czerwona i łuszcząca się skóra występuje głównie na rękach, przedramionach i stopach. Kiedy skóra na twarzy jest sucha, szorstka i ziarnista Taki stan skóry twarzy to schorzenie o nazwie rogowacenie mieszkowe, najczęściej będące następstwem niedoboru witaminy A. Dieta uboga w produkty bogate w witaminę A, takie jak masło, żółtka jaj czy wątróbka, oraz produkty zawierające beta-karoten (prekursor witaminy A), takie jak marchew i awokado, może przyczyniać się do wystąpienia tej choroby. Pacjenci z niedoczynnością tarczycy (niedoborem hormonów tarczycy) nie są w stanie przetwarzać beta-karotenu w witaminę A. Dlatego jeśli jedzą dużo produktów bogatych w beta-karoten, ich twarz przybiera żółtawe zabarwienie z powodu kumulowania się tego pigmentu. Kremy z witaminą C mogą łagodzić objawy rogowacenia. Czasami to niedobór kwasów tłuszczowych omega-6 przyczynia się do rozwoju rogowacenia mieszkowego. Jest to prawdopodobna przyczyna zwłaszcza u osób, którym nie pomogło przyjmowanie witaminy A lub hormonów tarczycy. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe niezbędne dla błon komórkowych organizmu to kwasy omega-3, omega-6 i omega-7, a także kwasy omega-9, których budowa różni się umiejscowieniem pierwszego podwójnego wiązania pomiędzy dwoma atomami węgla. Kwasy tłuszczowe są zbudowane z łańcucha atomów węgla tworzącego szkielet cząsteczki. Liczbę, która znajduje się w nazwie kwasów omega (omega-3, 6, 7 lub 9) uzyskuje się, licząc od jednego końca cząsteczki – tego, gdzie znajduje się grupa metylowa. Pierwsze podwójne wiązanie może znajdować się na pozycji trzeciej, szóstej, siódmej lub dziewiątej. Fizyczne objawy niedoboru wielonienasyconych kwasów tłuszczowych widoczne na włosach, skórze i błonach śluzowych są najczęściej następstwem niedoboru kwasów omega-6, podczas gdy niedobór kwasów tłuszczowych omega-3 prowadzi raczej do zaburzeń natury psychologicznej lub stanów zapalnych. Reakcja zapalna spowodowana niedoborem kwasów tłuszczowych omega-3 może obejmować skórę i wówczas jest to egzema. Może też obejmować błony śluzowe, w tym spojówki, co objawia się zaczerwienieniem oczu. Stwierdzono, że niedobór antyoksydantów, takich jak witaminy A i E, selen i cynk, również nasila stany zapalne. Spożywanie cukru, produktów zawierających cukier, produktów powstałych z ziaren, które nie kiełkowały (chleb itp.), mleka i produktów nabiałowych również sprzyja stanom zapalnym, podczas gdy spożywanie ryb i owoców morza ma dokładnie odwrotny efekt, ponieważ zawierają one duże ilości kwasów tłuszczowych omega-3. Niedobór witamin B2, B3 i B6 powoduje zaczerwienienie i łuszczenie się skóry wokół oczu, nosa, ust, a nawet uszu. Schorzenie to nosi nazwę łojotokowe zapalenie skóry. Brązowe przebarwienia na skórze twarzy, zwłaszcza duże plamy (w postaci ciężkiej nazywane melasmą) mogą wynikać z niedoboru antyoksydantów, takich jak selen, cynk i witamin C, A oraz E. Jak wynika z mojego doświadczenia, przyjmowanie suplementów diety zawierających te składniki jest skuteczne w eliminowaniu tych przebarwień. Ewentualnie można stosować lotion z witaminą B2. Przyjmowanie pycnogenolu – silnego antyoksydantu pozyskiwanego z kory drzewa – kilka razy dziennie także znacząco łagodzi melasmę i przebarwienia. Bielactwo Bielactwo, czyli białe plamy spowodowane depigmentacją skóry, dotyka 1% światowej populacji. Jak wynika z wielu badań, w około 50% przypadków objawy bielactwa występują przed 20. rokiem życia. Złagodzenie objawów bielactwa obserwowano podczas przyjmowania fenyloalaniny – prekursora tyrozyny, a w efekcie również melaniny. Fenyloalanina jest najskuteczniejsza, jeśli przyjmuje się ją w dawce od trzech do ośmiu gramów na 40 minut przed ekspozycją na słońce lub na promienie UV emitowane przez lampę. Ponadto stosowanie kremu zawierającego 10% L-fenyloalaniny na zmienioną skórę przyczynia się do ponownej pigmentacji. Kilka niedawno przeprowadzonych badań wykazało, że stosowanie preparatów zawierających witaminę D w połączeniu z naświetlaniem promieniami ultrafioletowymi lub kortykosteroidami przyspiesza repigmentację. U pacjentów stosujących maści przeciwgrzybicze (zawierające ketokonazol) często obserwuję odzyskanie od 30% do 40% pigmentacji, jednak efekt ten występuje zbyt nieregularnie, żeby można było mówić o satysfakcjonującym poziomie skuteczności. Trądzik pojawia się często w związku z niedoborem cynku lub witaminy A. Trądzik będący następstwem niedoboru cynku jest bardziej ropny (zakażony). Cynk odgrywa ważną rolę przy gojeniu się zmian skórnych – osoby z niedoborem tego pierwiastka śladowego muszą uważać, aby nie dotykać swoich zmian ani nie wyciskać ropnych krost, ponieważ spowoduje to powstanie głębokich, nieodwracalnych i bardzo nieestetycznych blizn. Skuteczność witaminy A przyjmowanej doustnie lub miejscowo (w postaci maści na skórę) jest udowodniona, ale dawka doustna musi być duża i wynosić 300 000 j.m./dobę, co ogranicza jej stosowanie do maksymalnie czterech–sześciu miesięcy. Takie leczenie wymaga bardzo dokładnego monitorowania w przypadku osób z zaburzeniami czynności wątroby. Badanie oczu i ich obrzeży jest źródłem wartościowych informacji na temat stanu odżywienia organizmu. Utrata jednej trzeciej brwi od strony zewnętrznej może świadczyć o niedoborze jodu lub tyrozyny i być wynikiem niedoczynności tarczycy. Przerzedzone brwi lub ich brak w części środkowej to najczęściej następstwo znaczącego niedoboru hormonu wzrostu; objaw ten może też powodować lub zaostrzać ciężki niedobór cynku lub aminokwasów, takich jak arginina i glutamina. Przerzedzone brwi od strony wewnętrznej mogą być następstwem niedoboru witaminy A, cynku lub aminokwasów. Z kolei te niedobory mogą doprowadzić do niedoboru dihydrotestosteronu, czyli głównego hormonu odpowiedzialnego za wyrastanie wielu rodzajów owłosienia, w tym za obecność włosów po wewnętrznej stronie brwi w pobliżu nasady nosa. Dihydrotestosteron to najsilniej działający hormon męski. Zwiększa on częstość orgazmów i erekcji oraz ilość owłosienia na ciele, ale może też odpowiadać za łysienie. Inny hormon męski, testosteron, jest hormonem odpowiedzialnym za pożądanie seksualne, energię oraz rozwój mięśni i kości. Zapadnięte oczy są typowym objawem odwodnienia organizmu, które może być następstwem niedoboru soli z powodu nadmiernego pocenia się lub stosowania diety ubogiej w sól. Obwisanie powiek górnych i dolnych może być objawem niedoboru aminokwasów wynikającego ze stosowania diety ubogiej w te składniki (diety niskokalorycznej, wegetariańskiej lub wegańskiej) lub zaburzeń wchłaniania w jelitach. Opuchnięte dolne powieki są często objawem niedoboru jodu, który prowadzi do niedoczynności tarczycy. Kurze łapki, czyli zmarszczki w zewnętrznych kącikach oczu, są najczęściej skutkiem odwodnienia i niedoboru soli (sodu). Suche oczy Suche oczy najczęściej świadczą o niedoborze witaminy A i kwasów tłuszczowych omega-6. Oczy zaczerwienione lub objęte stanem zapalnym Taki stan oczu może świadczyć o różnych rodzajach niedoborów żywieniowych. Spożywanie od dwóch do czterech gramów oleju z ryb (kwasów tłuszczowych omega-3) stanowi skuteczną metodę leczenia. Zasadniczo niedobór witamin B2 i B6 powoduje zapalenie błony okrywającej powierzchnię gałki ocznej (twardówki). W efekcie naczynia włosowate stają się widoczne. Schorzenie to nazywa się zapaleniem twardówki. Niedobór kwasów tłuszczowych omega-3 najczęściej powoduje zapalenie spojówek, czyli błon śluzowych wyściełających powieki. Zaćma Zaćma to choroba polegająca na tym, że soczewka, znajdująca się wewnątrz oka, traci przezroczystość. Zaćma upośledza zdolność do rozróżniania przedmiotów i liter, jak również zmniejsza kontrast widzenia intensywności widzianych barw. Istnieje kilka rodzajów zaćmy. Zaćma rozwija się i zaostrza pod wpływem niedoboru antyoksydantów, takich jak witamina E, witamina A i cynk. Badacze wykazali, że zarówno zaćmie, jak i zwyrodnieniu plamki żółtej, czyli schorzeniu polegającym na postępującym zwyrodnieniu plamki żółtej w siatkówce (jest to struktura w tylnej części oka odpowiedzialna za widzenie światła i rozpoznawanie kształtów), można zapobiec lub przynajmniej odsunąć je w czasie, przyjmując antyoksydanty. Zaczerwieniona, podrażniona skóra w okolicy nosa To częsty objaw niedoboru witamin z grupy B, który ustępuje w związku z przyjmowaniem preparatu z witaminami z tej grupy. Czerwonawe plamy Takie plamy, z których skóra złuszcza się w cienkich płatkach, swędzące i dość nieregularnie, rozmieszczone na twarzy są zwykle spowodowane infekcją grzybiczą (candida). Ten ostatni problem skórny różni się od łuszczenia się skóry z powodu niedoboru kwasów tłuszczowych omega-6 tym, że w przypadku infekcji grzybiczej skóra swędzi bardziej, jest bardziej zaczerwieniona, a zmiany są zlokalizowane w konkretnych miejscach, a nie rozsiane po całym ciele, jak to ma miejsce przy niedoborze kwasów tłuszczowych. Pęknięcia w kącikach ust Pęknięcia w kącikach ust świadczą o infekcji zwanej zapaleniem kącików ust, której przyczyną jest niedobór witaminy B2 lub B6. Tego rodzaju problem najczęściej występuje u osób jedzących mało mięsa lub niejedzących mięsa wcale, ponieważ to właśnie mięso jest bogatym źródłem witamin z grupy B. Suche, spękane usta Suche usta mogą być objawem niedoboru witaminy A lub być spowodowane zbyt suchym powietrzem w pomieszczeniach, co jest częstym zjawiskiem w zimie w krajach o chłodnym klimacie. Aby uniknąć nadmiernego wysychania ust, powinieneś zadbać o to, aby wilgotność w pomieszczeniach przekraczała 50–65%. W pokoju, w którym okna są zamknięte przez całą noc, jeśli wilgotność w pomieszczeniu jest odpowiednia, rano w dolnej części szyb powinno znajdować się nieco pary wodnej. Jak poprawić wygląd twarzy dzięki suplementom diety W tabeli dalej opisano różne rodzaje diety i suplementów, które mają wpływ na poprawę wyglądu twarzy. Żadna z opisanych terapii nie jest niezbędna. Aby mieć pewność, jakie suplementy diety stosować, należy poprosić dietetyka o zlecenie badań krwi. Pomoże to określić ewentualne niedobory substancji odżywczych i wdrożyć właściwe leczenie. Uzyskanie jędrnej twarzy i gładkiej skóry dzięki przyjmowaniu suplementów diety lub właściwemu odżywianiu potrwa co najmniej dwa do sześciu miesięcy. Zalecane w tabeli dawki witamin są dawkami leczniczymi, powinny być stosowane pod nadzorem lekarza. Autor tekstu: Dr Thierry Hertoghe, poświęcił swoje życie promowaniu medycyny skupionej na potrzebach pacjentów, a zarazem opierającej się na silnych podstawach naukowych. Jest założycielem Hertoghe Medical School (Akademii Medycznej Hertoghe), która znajduje się w Belgii, w Brukseli.
