Z uwagi na to, że wielu lekarzy nie ma odpowiedniej wiedzy w tym zakresie, odmawiają oni swoim pacjentom terapii hormonalnej. To podejście może narazić pacjentów na cierpienia fizyczne i psychicz- ne. W tym artykule odsłonimy prawdziwe zagrożenia i fałszywe korzyści wynikające z nieleczenia niedoborów hormonalnych. Autorem artykułu jest dr. Thierry Hertoghe. Specjalista terapii hormonalnych. Założyciel Hertoghe Medical School (Akademii Medycznej Hertoghe), znajdującej się w Belgii. Primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić) Na samym początku kariery każdy lekarz przysięga, że będzie wobec swoich pacjentów zawsze stosował zasadę primum non nocere, co po łacinie oznacza: po pierwsze nie szkodzić. W przypadku hormonoterapii ta koncepcja jest źle rozumiana przez wielu lekarzy, którzy traktują ją jako zakaz stosowania czy choćby wypróbowywania jakiejkolwiek terapii hormonalnej, bo przecież „nigdy nie wiadomo”. W ich przekonaniu najważniejsze to pozostać wiernym podstawowej zasadzie ostrożności i unikać hormonoterapii, aby nie dopuścić do jakiegokolwiek wypadku czy zagrożenia. Jednak jeśli niedobór hormonalny jest potwierdzony, brak leczenia oznacza, że stan zdrowia i jakość życia pacjenta będą stopniowo się pogarszać i w efekcie często skracać mu oczekiwaną długość życia. Hormony odgrywają na tyle ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu, że brak interwencji w przypadku niedoboru lub braku hormonalnego może znacznie pogorszyć stan psychiczny i fizyczny pacjenta. Niezastosowanie leczenia hormonalnego w takim przypadku jest błędem, który pogłębia zaburzenia gospodarki hormonalnej. Zasadę primum non nocere w odniesieniu do terapii hormonalnej należy zrewidować. Opór wobec nowych form leczenia: pracownicy służby zdrowia zniechęcają pacjentów do stosowania terapii hormonalnych. Pewnego dnia skontaktował się ze mną pacjent, który miał być leczony terapią hormonalną. Był zaniepokojony, ponieważ jego lekarz stanowczo odradził mu stosowanie leczenia hormonalnego, gdyż na dłuższą metę zrujnuje mu ono zdrowie. Zdaniem owego lekarza po krótkotrwałej poprawie dojdzie u pacjenta do przedwczesnego starzenia się lub osłabienia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, co dodatkowo zwiększy uzależnienie pacjenta od terapii hormonalnej, a w najgorszym przypadku doprowadzi do zawału serca lub raka. Inny lekarz sprzeciwiający się stosowaniu terapii hormonalnych nazywał swojego kolegę przepisującego pacjentom hormony „uczniem czarnoksiężnika”. Tego rodzaju irracjonalne reakcje mogą zniechęcić pacjentów do stosowania leczenia niezbędnego dla poprawy ich stanu zdrowia i mają bardzo szkodliwy wpływ na ich przyszłość. Pacjent, który się przestraszy i podejmie złą decyzję o przerwaniu wszelkiego leczenia, będzie nadal cierpieć z powodu niedoborów hormonalnych, będzie obarczony większym ryzykiem rozwoju chorób i prawdopodobnie będzie żyć krócej, jak to zazwyczaj następuje w przypadku osób z niedoborami hormonalnymi. Lekarze, o których tu mowa, są zasadniczo przekonani, że pacjent nie ma niedoborów hormonalnych, podczas gdy w rzeczywistości je ma, tylko oni nie potrafią tego rozpoznać i nie dostrzegają, że ich pacjent wymaga leczenia. Całkowicie nie doceniają oni też ostrożności, z jaką ich koledzy przepisują hormony, podczas gdy przeceniają lub wręcz całkowicie błędnie oceniają zagrożenia związane ze stosowaniem terapii hormonalnej. Ich opinia jest zatem opinią kogoś, kto nie ma żadnych kompetencji w danej dziedzinie i w efekcie popełnia poważny błąd w sztuce lekarskiej, ponieważ brak leczenia hormonalnego utrzymuje pacjenta w złym stanie zdrowia lub prowadzi do dalszego pogorszenia tego stanu. Koszt ludzki i ekonomiczny braku leczenia hormonalnego W Stanach Zjednoczonych błędy w sztuce lekarskiej powodują 80 000 zgonów rocznie. To zagrożenie dotyczy rocznie jednej na 3750 osób. Wyrażając to nieco inaczej, prawdopodobieństwo, że w ciągu naszego życia przytrafi nam się sytuacja, w której będziemy musieli umrzeć z powodu błędu lekarskiego, wynosi 1:50. Liczby te są, w moim przekonaniu, znacznie niedoszacowane, jeśli wziąć pod uwagę koszt ludzki związany z brakiem leczenia niedoborów hormonalnych w Stanach Zjednoczonych. Konieczność stosowania terapii hormonalnej dotyczy wcześniej czy później 100% populacji. Szacuję, że brak leczenia hormonalnego oznacza dla każdego człowieka skrócenie życia o pięć do dziesięciu lat (czyli dla 300 milionów Amerykanów oznaczałoby to od półtora do trzech miliardów lat życia mniej) oraz co najmniej 50% wzrost wydatków na leczenie chorób, którym można było zapobiec lub opóźnić ich rozwój, wdrażając we właściwym czasie terapię hormonalną. W Stanach Zjednoczonych średnia długość życia wynosi obecnie 75 lat, a wierzę, że dzięki stosowaniu właściwego leczenia hormonalnego mogłaby wynosić ona od 80 do 85 lat. Oznacza to, bardzo ostrożnie zakładając, że odpowiednio dobrana terapia hormonalna może wydłużyć życie maksymalnie od 5 do 10 lat. W rzeczywistości wzrost przewidywanej długości życia mógłby być jeszcze większy. Strach przed hormonami jest złym doradcą Czasami jestem naprawdę zszokowany irracjonalnym, nielogicznym i bezpodstawnym strachem, jaki hormony wzbudzają zarówno u moich pacjentów przed rozpoczęciem leczenia, jak i u moich kolegów lekarzy. Czy tak trudno zrozumieć, że w wieku 25 lat wszyscy mamy optymalne poziomy hormonów w organizmie? To dzięki podwyższonym poziomom hormonów w wieku 20–25 lat ciało się kształtuje. Udowodniono naukowo, że: wytwarzanie hormonów z wiekiem zmniejsza się z powodu starzenia się i zużycia gruczołów, które je wydzielają; obniżony poziom hormonów osłabia czynność tkanek, które nie mogą już korzystać z wysokiego poziomu hormonów, który jest dla nich naturalny, co skutkuje obniżeniem jakości życia, zwiększonym ryzykiem chorób, a w niektórych przypadkach nawet śmiercią. Ciało człowieka starszego, którego rozmiar jest mniej więcej taki sam jak w wieku 25 lat, podobnie jak objętość tkanek, potrzebuje do zachowania dobrego stanu zdrowia tych samych poziomów hormonów, a zatem istnieje konieczność przyjmowania suplementów zawierających hormony, aby skorygować ich obniżony poziom. Na podstawie własnego doświadczenia zdobytego podczas wielu lat prowadzenia praktyki lekarskiej i wyników moich pacjentów mogę tylko potwierdzić słuszność tego rozumowania. Nieleczenie niedoborów hormonalnych: strach przed konsekwencjami braku leczenia niedoborów hormonalnych byłby znacznie bardziej uzasadniony Z mojego doświadczenia wynika, że starzenie się jest w dużej mierze następstwem niedoborów hormonalnych, które z czasem się pogłębiają. Widzę, że pacjenci, którzy leczą swoje liczne niedobory hormonalne spowodowane postępującym starzeniem się gruczołów wydzielania wewnętrznego, zachowują lub odzyskują znacznie młodszy wygląd, ich poziom cholesterolu i cukru we krwi jest bardziej zbliżony do wyników osób młodych oraz wypadają oni znacznie lepiej w testach określających wiek biologiczny — porównywalnie z osobami młodszymi. Test określający wiek biologiczny to zestaw różnych metod pozwalających ocenić faktyczny wiek naszych narządów na podstawie ich czynności, czyli na przykład czynności płuc, ciśnienia tętniczego krwi itp. Niedobory hormonalne uszkadzają Twój organizm podobnie jak brak niezbędnych prac konserwacyjnych doprowadza dom do ruiny. Należy je uzupełnić, aby ciało pozostało zdrowe. Nie próbuję twierdzić, że odpowiednie leczenie niedoborów hormonalnych pozwala uniknąć starzenia się w ogóle, ale pomaga zapobiec znacznej części związanych z tym procesem zjawisk, które negatywnie wpływają na komfort naszego życia, oraz odsunąć ten proces w czasie. Dalej znajduje się tabela, w której podsumowano konsekwencje nieleczenia głównych niedoborów hormonalnych. Liczbę cząsteczek hormonów wytwarzanych w ciągu doby przez zdrowego dorosłego człowieka obliczono na podstawie stałej Avogadra, zgodnie z którą każdy mol hormonów to 6,022 × 1023 cząsteczek, czyli 602 200 trylionów cząsteczek hormonów, a skoro zdrowy człowiek wytwarza około 0,0000012134 (kobieta) lub 0,000024 moli testosteronu na dobę, 0,000000031 (trójodotyronina) i 0,000000016 (tyroksyna) moli hormonów tarczycy, 0,000069 (kobieta) i 0,000104 moli DHEA na dobę, 0,000083 moli kortyzolu na dobę i 0,000000016 moli hormonu wzrostu, proszę samemu policzyć... Walka z objawami niedoborów hormonalnych poprzez stosowanie antydepresantów, leków przeciwlękowych, przeciwbólowych i przeciwzapalnych? Często lekarze nie rozpoznają niedoborów hormonalnych i starają się pomóc pacjentowi, lecząc jedynie objawy niedoborów hormonalnych. Na przykład istnieje spore prawdopodobieństwo, że osoba z niedoczynnością tarczycy będzie czuć się zmęczona rano, będzie mieć depresję, nadwagę, lęki, bóle głowy, bóle stawów, zaburzenia pamięci. W związku z tym osoba taka może otrzymać zalecenie picia dużo kawy rano, aby zwalczyć zmęczenie, przyjmowania leku zmniejszającego apetyt, jednego lub dwóch leków przeciwdepresyjnych (uspokajających), leku przeciwbólowego oraz któregoś z nowych leków poprawiających pamięć. Ponadto przy niedoczynności tarczycy jest się podatnym na infekcje, w związku z czym osoba taka może dodatkowo otrzymać antybiotyk. Ponieważ zaś wiele z tych leków to cząsteczki, które nie występują naturalnie w ludzkim organizmie, mogą one wywoływać skutki uboczne (w tym obniżenie poziomu jednego lub kilku hormonów), których nie da się tolerować, nie przyjmując innych leków mających na celu je złagodzić — a wszystko to zamiast preparatu zawierającego hormony tarczycy, który rozwiązałby wszystkie wymienione problemy. Jakie są zagrożenia związane z leczeniem hormonalnym? Często odpowiadam swoim pacjentom na to pytanie uśmiechem sugerującym, że przyjmowanie hormonów jest w istocie bardzo „podstępne” i bardzo „ryzykowne”. Po pierwsze może się zdarzyć, że przy odpowiednio dobranej terapii hormonalnej człowiek może czuć się lepiej w każdej kolejnej sekundzie swojego życia, mieć mniejszą skłonność do depresji i zdrowiej wyglądające ciało. To prawdziwy problem! Inną poważną wadą terapii hormonalnej stosowanej we właściwych dawkach jest to, że może nam ona wydłużyć życie o dwa do piętnastu lat i poprawić jego jakość. Wreszcie, na nieszczęście pacjentów, terapia hormonalna stosowana we właściwych dawkach może opóźnić wystąpienie chorób, do których jesteśmy predysponowani, lub pozwolić nam całkiem ich uniknąć. I ostatnia poważna wada: jeśli pacjent będzie przyjmować leki w odpowiednich dawkach, poprawi się jego kondycja fizyczna, będzie odnosić więcej sukcesów w życiu prywatnym i zawodowym i nie będą prześladować go złe myśli i emocje będące następstwem niedoborów hormonalnych. Tak więc niech ten, kto uważa, że cierpienie jest niezbędne dla jego rozwoju duchowego, trzyma się z daleka od terapii hormonalnych, ponieważ wówczas będzie cierpieć mniej i będzie czerpać z życia więcej radości, co może być sprzeczne z jego przekonaniem o korzyściach wynikających z permanentnego odczuwania bólu. Właśnie takie są największe zagrożenia wynikające ze stosowania odpowiednio dobranej terapii hormonalnej: większa ilość energii, bardziej jędrne, młodziej wyglądające ciało, opóźnienie procesu starzenia się i dłuższe życie lepszej jakości. Korygujące leczenie hormonalne nie jest przeznaczone dla zawodowych przegranych, ale dla zwycięzców. Kończąc żarty: prawdą jest, że źle dobrana terapia hormonalna może powodować skutki uboczne. Jakie skutki uboczne może wywoływać terapia hormonalna? Przede wszystkim należy unikać przedawkowania. Nie należy przyjmować zbyt dużych dawek hormonów. Zarówno nadmiar hormonów (jak to się dzieje w przypadku dopingu), jak i ich niedobór mają zły wpływ na nasze zdrowie. Jeśli poziom hormonów jest za wysoki, pacjent cierpi z powodu objawów nadmiaru hormonów np. Zbyt wysoki poziom hormonów tarczycy może powodować tachykardię (zbyt szybkie bicie serca), stopniową utratę wagi, w tym utratę masy mięśniowej, osłabienie mięśni, silne lęki i znaczną nerwowość. Nadmiar testosteronu powoduje, że stajemy się autorytarni, zbyt dominujący i agresywni, zwiększa popęd seksualny, a także powoduje wystąpienie wielu fizycznych objawów, takich jak zaczerwieniona twarz, zbyt silny zapach ciała itp. Nadmiar estrogenów powoduje bóle piersi, przyrost wagi i zatrzymanie wody w organizmie. Nadmiar hormonów płciowych może wywoływać bóle i obrzęki stawów zwłaszcza w kończynach (ręce, nogi), a także ból i obrzęk czubka nosa, w ekstremalnych przypadkach może nawet dojść do znacznego powiększenia się niektórych części ciała (akromegalii). Kolejna wskazówka: unikaj wywoływania lub zaostrzania innych niedoborów hormonalnych. Powstanie nowego niedoboru hormonalnego lub zaostrzenie istniejącego niedoboru to kolejne ryzyko, które może wiązać się z przyjmowaniem hormonów. Na przykład, jeśli pacjent otrzyma preparat zawierający hormony tarczycy, może nie móc go przyjmować, gdyż będzie on zaostrzać istniejący niedobór kortyzolu, który wywołuje takie objawy, jak brak lub zmniejszenie odporności na stres i drażliwość. Zaostrzenie objawów niedoboru kortyzolu występuje zazwyczaj u osób, które już wcześniej miały niedobór tego hormonu. Jeśli, na przykład, kobieta przyjmuje estrogeny i nie przyjmuje jednocześnie progesteronu, może zacząć odczuwać bóle piersi, nadmierną nerwowość i może zwiększyć się jej obwód w pasie, co wynika z pogłębienia niedoboru progesteronu. Na tej samej zasadzie można źle tolerować DHEA lub aldosteron (lub ich pochodne), ponieważ hormony wydzielane przez nadnercza tak samo jak kortyzol mogą powodować nieznaczne zmniejszenie wydzielania kortyzolu, co nie powinno stanowić problemu dla większości pacjentów. Jednak u osób, które mają wyjściowo niski poziom kortyzolu, przyjmowanie DHEA lub aldosteronu może powodować, że ich nieznacznie obniżone poziomy kortyzolu spadną do bardzo niskich typowych dla ciężkich niedoborów kortyzolu. Jak uniknąć skutków ubocznych podczas leczenia hormonalnego? Jak wynika z mojego doświadczenia, głównym warunkiem uzyskania jak największych korzyści z terapii hormonalnej jest stosowanie właściwej diety. Jeśli pacjent stosuje dietę bogatą w produkty zawierające toksyny z powodu dokonywania złych wyborów i przyrządzania potraw w zbyt wysokiej temperaturze, możliwe, że terapia hormonalna dodatkowo nasili negatywne skutki takiej diety. Kolejnym warunkiem, który musi być spełniony, żeby leczenie hormonalne przynosiło korzyści, a nie negatywne skutki, to, oczywiście, stosowanie odpowiednich dawek, ani za małych, ani za dużych, oraz dbanie o to, aby dostarczane organizmowi hormony pozostawały w równowadze i nie powodowały ani nie zaostrzały niedoboru innych hormonów. Na przykład podawanie estrogenów i niepodawanie jednocześnie progesteronu może prowadzić, jak już wspominaliśmy, do bólu piersi u kobiet, a tym samym zwiększonego ryzyka rozwoju raka piersi; taki rodzaj leczenia nie jest zalecany. Znaczenie właściwej równowagi hormonalnej pomiędzy estrogenami a progesteronem jest ogromne, o czym świadczy fakt, że kobiety, które regularnie odczuwają ból piersi wywołany zbyt wysokim poziomem estrogenów w stosunku do progesteronu, dwa do czterech razy częściej zapadają na raka piersi. Przyjmując estrogeny, należy uzupełniać również progesteron. Nie wystarczy zatem podawać właściwe hormony, należy również zapewnić równowagę pomiędzy nimi. Kolejne hormony, o których równowagę trzeba zadbać, to kortyzol i hormony anaboliczne (te, które budują ciało i tkanki). Jeśli, na przykład, podajemy pacjentowi kortyzol, który zwiększa poziom energii, ale przyczynia się do większego zużycia tkanek (normalny proces zachodzący w organizmie w celu wytworzenia energii), trzeba dodatkowo zapewnić pacjentowi odpowiednie dawki hormonu anabolicznego o nazwie DHEA oraz hormonów płciowych. Nie podam moim pacjentom kortyzolu bez podania im jednocześnie odpowiedniej dawki hormonów, które przyczyniają się do budowania ciała. Trzeci warunek, który należy spełnić, to wybrać najlepszą drogę podawania hormonów. Estrogeny doustne (przyjmowane doustnie i wchłaniające się w jelitach) mają liczne wady: kumulują się w wątrobie, gdzie z jednej strony jest ich za dużo, a z drugiej strony przyczyniają się do nadmiernej produkcji białek transportujących hormony we krwi. Nadmiar owych białek we krwi oznacza, że wiążą one zbyt wiele hormonów, powodując, że mniej hormonów dociera do komórek docelowych. Problem ten nie występuje, kiedy estrogeny podawane są przezskórnie (aplikowane na skórę, przez którą przenikają i działają korzystnie na organizm; będziemy omawiać te wady i zalety w innym artykule). Stosowanie, o ile to tylko możliwe, hormonów bioidentycznych czy też hormonów pochodzenia ludzkiego zamiast sztucznych (pochodnych syntetycznych) to czwarty warunek uniknięcia skutków ubocznych podczas terapii hormonalnej. W poniższej tabeli podsumowano faktyczne korzyści i zagrożenia związane z leczeniem podstawowych niedoborów hormonalnych. Wnioski Długotrwałe niepodejmowanie żadnych działań, nieinterweniowanie i nieleczenie niedoborów hormonalnych wiąże się z o wiele większym ryzykiem niż zastosowania leczenia. Jeżeli próbne leczenie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, pacjent zawsze może je przerwać bez żadnych konsekwencji, ponieważ prawidłowo prowadzona terapia hormonalna nie prowadzi do długotrwałych zmian. Poziom hormonów u pacjenta po prostu powraca do wartości wyjściowej. Jeśli próbne leczenie wywoła objawy przedawkowania lub nierównowagi hormonalnej, zazwyczaj wystarczy tylko dostosować dawkę, aby wszystko wróciło do normy. Większość objawów przedawkowania dobrze poinformowany pacjent może bez trudu rozpoznać, dzięki czemu w przypadku zastosowania zbyt dużej dawki łatwo jest zainterweniować na czas. Dlatego, jak wynika z mojego doświadczenia, w większości przypadków rezygnacja z leczenia niedoborów hormonalnych to zła decyzja.
