Najnowsze badania dostarczają kolejnych argumentów, by poważnie rozważyć unikanie acetaminofenu (paracetamolu) w czasie ciąży lub przy jej planowaniu. Warto też poznać sposoby ograniczania ekspozycji na toksyny. W powszechnej opinii leki dostępne bez recepty uchodzą za bezpieczne i skuteczne. Wyniki badań ankietowych potwierdzają, że im lepiej konsumenci znają dany produkt, tym większe mają zaufanie do jego bezpieczeństwa. Tymczasem American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) ostrzega kobiety w ciąży, by unikały wszelkich substancji, które nie są niezbędne do utrzymania zdrowej ciąży. Pomimo rosnącej liczby danych wskazujących na ryzyko, ACOG oraz wielu położników i ginekologów wciąż uznaje acetaminofen (paracetamol) za bezpieczny lek przeciwbólowy w ciąży. Tymczasem badanie opublikowane w styczniu 2024 roku wykazało zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dzieci matek, które stosowały acetaminofen, szczególnie w drugim trymestrze ciąży. Według Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ADHD zdiagnozowano u około 6 milionów dzieci w wieku 3–17 lat, co stanowi 9,8% populacji (dane z lat 2016–2019). Dla porównania, w latach 2003–2011 odsetek ten wzrósł z 4,4% do 6,4%. ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, które utrudnia koncentrację, organizację i kontrolę zachowania. Szacuje się, że aż 64% osób z ADHD ma również inne zaburzenia psychiczne, emocjonalne lub behawioralne. Choć cytowane badanie koncentrowało się na skutkach neurologicznych u dzieci, inne dane pokazują, że acetaminofen wpływa także na zachowanie dorosłych. Acetaminofen (paracetamol) występuje w ponad 600 preparatach i jest jednym z najczęściej stosowanych leków w USA. W trzech podwójnie ślepych badaniach kontrolowanych placebo z udziałem zdrowych dorosłych wykazano, że dawka 1000 mg zwiększa skłonność do ryzykownych decyzji. Acetaminofen w ciąży a ryzyko ADHD W dokumencie konsensusowym z 2021 roku badacze zaapelowali o ostrożność w stosowaniu acetaminofenu w ciąży, wskazując na coraz więcej danych sugerujących jego wpływ na rozwój płodu. W odpowiedzi ACOG stwierdziło, że „nie istnieją jednoznaczne dowody potwierdzające bezpośredni związek między ostrożnym stosowaniem acetaminofenu w jakimkolwiek trymestrze a problemami rozwojowymi płodu”. Tymczasem badanie w ramach Illinois Kids Development Study wykazało, że kobiety, które częściej przyjmowały acetaminofen w drugim trymestrze, miały dzieci z większymi trudnościami w koncentracji i zachowaniami typowymi dla ADHD. Do oceny użyto Listy Kontrolnej Zachowań Dzieci (CBCL), a wyniki wykazały zależność od dawki — im większa ekspozycja, tym wyższe ryzyko problemów z uwagą, impulsywnością i zachowaniami eksternalizacyjnymi. Badanie różniło się od wcześniejszych tym, że kobiety pytano o stosowanie acetaminofenu aż sześć razy w trakcie ciąży (w innych badaniach – najwyżej raz na trymestr). Opiekunowie odpowiadali na dziesiątki pytań dotyczących zachowania dzieci. Profesor Susan Schantz wyjaśniała: „Zgłaszane zachowania obejmowały m.in. przerywanie innym, brak uwagi, niemożność zachowania ciszy, trudności z siedzeniem w miejscu i agresję wobec rówieśników”. Acetaminofen a autyzm Badanie opublikowane w 2020 roku w JAMA Psychiatry dodatkowo potwierdziło związek między stosowaniem acetaminofenu w ciąży a ryzykiem ADHD i zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). W badaniu kohortowym Boston Birth Cohort (996 par matka–dziecko) stwierdzono, że biomarkery acetaminofenu w osoczu pępowinowym korelowały ze zwiększonym ryzykiem ADHD i ASD u dzieci. Związek był zależny od dawki — dzieci z najwyższym poziomem biomarkerów miały największe ryzyko diagnozy. Autorzy konkludowali, że ekspozycja płodu na acetaminofen w okresie prenatalnym i okołoporodowym istotnie zwiększa ryzyko zaburzeń neurorozwojowych. Dodatkowe dane z 2021 roku wskazują, że stosowanie acetaminofenu w ciąży może prowadzić także do opóźnień rozwoju motorycznego, problemów z komunikacją, zwiększonego ryzyka stanu przedrzucawkowego oraz niezstąpienia jąder u chłopców. Co więcej, badania z 2008 roku sugerują, że podawanie acetaminofenu niemowlętom po szczepieniu może zwiększać ryzyko autyzmu. W badaniu z 2009 roku, opublikowanym w „Lancet”, wykazano też, że acetaminofen obniża skuteczność szczepionek, ponieważ hamuje odpowiedź immunologiczną i zmniejsza produkcję przeciwciał. Ryzyko dla matki Stosowanie acetaminofenu nie jest bezpieczne również dla dorosłych. Przedawkowanie odpowiada za blisko połowę przypadków ostrej niewydolności wątroby w USA. Margines między dawką terapeutyczną a toksyczną jest niewielki, a wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że kilka różnych preparatów, które zażywają, może zawierać ten sam składnik aktywny. Tabletki dostępne są w dawkach 325, 500 i 650 mg. Przyjmowanie dwóch tabletek 500 mg trzy razy dziennie oznacza, że łatwo osiągnąć górną granicę bezpiecznej dawki. Ponieważ acetaminofen metabolizowany jest w wątrobie, spożywanie alkoholu w tym czasie zwiększa ryzyko toksycznego uszkodzenia tego narządu. Jak zmniejszyć ekspozycję na toksyny w czasie ciąży Aby chronić zdrowie dziecka, warto ograniczyć kontakt z potencjalnie toksycznymi substancjami. Choć nie sposób uniknąć wszystkich zanieczyszczeń środowiskowych, mamy dużą kontrolę nad tym, co jemy, czym się leczymy i jakich produktów używamy w domu. Zwracaj uwagę na skład żywności, kosmetyków i środków czystości. W ostatnich dekadach obserwuje się gwałtowny wzrost częstości ADHD i autyzmu, co może być skutkiem kumulacji toksyn w środowisku i nadużywania leków dostępnych bez recepty. Praktyczne zalecenia: wybieraj żywność ekologiczną i produkty od zwierząt karmionych trawą, unikaj żywności przetworzonej i pakowanej – zawiera pestycydy, konserwanty, barwniki, sztuczne słodziki i GMO, nie jedz ryb hodowlanych; wybieraj dzikiego łososia alaskańskiego lub małe ryby (sardynki, makrelę, śledzie, anchois), przechowuj żywność w szkle, nie w plastiku – unikniesz kontaktu z ftalanami i BPA, filtruj wodę w całym domu, także w łazience, stosuj wyłącznie naturalne środki czystości, wybieraj kosmetyki naturalne (szampony, pasty, antyperspiranty, kremy), unikaj sztucznych zapachów i odświeżaczy powietrza, wymień naczynia z powłoką nieprzywierającą na ceramiczne lub szklane, wybieraj nietoksyczne artykuły dziecięce i zabawki, zamień winylową zasłonę prysznicową na tkaninową lub szklaną. Współczesny styl życia obfituje w chemikalia, które zaburzają rozwój płodu i zdrowie dorosłych. Acetaminofen (paracetamol) jest jednym z nich — powszechnym, pozornie niewinnym, ale coraz częściej wiązanym z poważnymi skutkami neurologicznymi. Świadome unikanie zbędnych leków i toksyn to dziś realna forma profilaktyki, zarówno dla przyszłych matek, jak i dla ich dzieci.
